Na verloop van tijd

De Durance, een zijrivier van de Rhône, iseen van Frankrijks machtigste rivieren. 55% van het water is afkomstig van smeltende sneeuw. Mensen lijden onder overstromingen en seizoensgebonden tekorten. In 1843 en 1856, toen rampzalige overstromingen de regio teisterden, kreeg het idee om de Durance te "temmen" vorm...

Ontwikkeling van de Durance, een noodzaak...

"Parlamen, mistrau e durenco soun li tres flev de la prouvenco"(Parlement, Mistral en de Durance zijn de drie plagen van de Provence)!

Voordat de Serre-Ponçon dam werd gebouwd, was de Durance een onvoorspelbare en ontembare rivier. Ze werd zowel gekenmerkt door verwoestende overstromingen, zoals in 1843 en 1856, als door periodes van ernstige droogte, met name die van 1895. Jean Giono zei ooit over de Durance: "Het is niet dat ze gemeen is, maar voor haar zijn goed en kwaad één en hetzelfde"

Deze grillige hydrologie heeft ontwikkelaars er lang toe aangezet na te denken over de bouw van een groot stuwmeer stroomopwaarts van de rivier. Een dam zou het mogelijk maken om overstromingen op te vangen en water op te slaan om het in moeilijke tijden in de zomer, wanneer het schaars is, weer vrij te geven. De grote overstroming van 1856 en de verwoesting die deze veroorzaakte, betekende een keerpunt. Voor het eerst werd besloten om actie te ondernemen. De haalbaarheid van de bouw van dammen op de rivieren Durance, Buëch en Verdon werd onderzocht. De eerste onderzoeken werden in 1857 uitgevoerd op zes plaatsen, waaronder Sainte Croix du Verdon en Serre-Ponçon. Op de Durance leidden alle onderzoeken naar de locatie van Serre-Ponçon, een ideale locatie met een relatief smalle versmalling, 2 km stroomafwaarts van de samenvloeiing met de Ubaye. Destijds schatten de experts dat het funderingsgesteente onder slechts 8 meter sediment lag. Maar bij elke nieuwe campagne boorden de landmeters dieper en dieper, zonder het gesteente echt te raken. Uiteindelijk toonden de boorcampagnes rond 1900 aan dat het gesteente in feite 110 meter diep onder het sediment lag. In die tijd was er geen techniek om een dam op zo'n dikke laag alluvium te verankeren. Geconfronteerd met dit onoverkomelijke obstakel werd het Serre-Ponçon project opgegeven.

In 1899, en nog tientallen jaren daarna, probeerde Ivan Wilhem, een in Moskou geboren polytechnicus en ingenieur uit Gapen, het probleem op te lossen. Tot in de jaren 1940 stelden hij en zijn team van ingenieurs zich voor hoe de stuwdam van Serre-Ponçon eruit zou kunnen zien, zonder echter het probleem van de diepte van het funderingsgesteente op te lossen. Pas in de naoorlogse jaren gaf de technische vooruitgang hoop dat de dam gebouwd kon worden. In die tijd ontwikkelden de Amerikanen een nieuw type dam op de Missouri River, die zichzelf kon verankeren in dikke lagen sediment. Ze gebruikten een diepe injectietechniek in combinatie met een aarden dam in plaats van een betonnen dam.

In 1948, bijna een eeuw na de eerste onderzoeken, was het technisch mogelijk om een dam te bouwen in Serre-Ponçon. EDF, dat nog maar net was opgericht in 1946, werd belast met het project, dat in 1951 werd goedgekeurd door de Technische Commissie voor Grote Stuwdammen. Het project omvatte niet alleen de bouw van de Serre-Ponçon dam, maar ook de ontwikkeling van de hele rivier de Durance, met de aanleg van een kanaal van meer dan 250 km.

De wet van 1955: de geboorte van een regionaal planningsproject

Gezien de omvang van het project, dat een echte regionale planningsdimensie had, werd de beslissing om het project te lanceren wettelijk vastgelegd. Het project werd van algemeen belang verklaard door een wet die op 5 januari 1955 werd gepubliceerd in het Journal Officiel en werd ondertekend door de toenmalige president van de Republiek, René Coty, en verschillende ministers, waaronder de minister van Binnenlandse Zaken, François Mitterrand.

> Deze wet, getiteld "Loi d'aménagement de Serre-Ponçon et de la Basse Durance" (Wet op de ontwikkeling van Serre-Ponçon en de Beneden-Durance) definieert drie missies voor de ontwikkeling van de Durance:

• energievoorziening,
• irrigatie en watervoorziening,
• het beperken van de gevolgen van overstromingen.

Op deze manier laat de wetgever zien dat hij hydro-elektriciteit wil combineren met de irrigatie van landbouwgronden in de Provence. Hiertoe heeft het ministerie van Landbouw 12,3% van de financiering van het project bijgedragen in ruil voor een waterreserve voor agrarisch gebruik. Électricité de France, nu EDF, kreeg de concessie voor de Durance hydro-elektrische watervallen voor een periode van 75 jaar door middel van een decreet ondertekend op 28 september 1959. Bij het decreet was een bestek gevoegd waarin de rechten en plichten van Électricité de France, nu EDF, in detail werden beschreven.

Ter gelegenheid hiervan werd een educatief rapport met de titel "Prospérité nouvelle en Durance" (Nieuwe welvaart in de Durance) gemaakt om de voordelen van de economische ontwikkeling en het sociale welzijn aan te tonen die zouden voortvloeien uit de bouw van de stuwdam (archieven INA).

Bekijk de video

Een technische en menselijke prestatie...

Na tests en voorbereidende werkzaamheden aan het einde van de jaren 1940, begonnen de werkzaamheden aan de stuwdam in 1955, 54 maanden later. In juni 1960 was de bouw van de stuwdam voltooid, terwijl het vullen van het reservoir begon op 16 november 1959: tien maanden later boden de valleien van de Ubaye en de Durance, die volledig onder water stonden tussen de clue du Serre-Ponçon en de vlakte van de Roc d'Embrun, een nieuwe wereld... Tot 3.000 arbeiders waren tegelijkertijd ter plaatse, op het hoogtepunt van de werkzaamheden in juli 1959.

De voorbereidende werkzaamheden begonnen in 1955 met de installatie van voorzieningen op de bouwplaats die pasten bij de omvang van het project: persluchtcentrale, was- en zeefinstallatie om de aggregaten voor te bereiden die werden gebruikt voor de productie van beton, betoncentrale, 2.300 m² werkplaatsen voor het onderhoud en de reparatie van een zeer groot machinepark voor openbare werken. In Espinasses werd een woonwijk met 800 bedden gebouwd voor alleenstaanden. in de buurt van de site werden nog eens 300 woningen gebouwd.

De eerste echte werf was de omlegging van de Durance, voorafgaand aan de bouw van de dijk. Hiervoor werd een tijdelijke omleiding bestaande uit 2 tunnels van 900 m lang en 10,50 m in diameter gegraven in de rots op de linkeroever van de toekomstige structuur. De omleiding werd voltooid op 29 maart 1957. Voor die tijd werden kolossale middelen ingezet: een booreenheid met 3 "jumbo's" (enorme drilboren gemonteerd op rupsbanden), telescopische metalen bekistingen gemonteerd op rijdende portieken en een trein voor het mengen van beton.

Tegelijkertijd moest worden nagedacht over het herstellen van de communicatiewegen die zouden worden afgesneden door de opstuwing van het meer. We maakten van de gelegenheid gebruik om ze te moderniseren. Er werden meer dan 14 km spoorlijnen en 3 S.N.C.F viaducten gebouwd. Evenals 50 km wegen en meer dan 2,5 km bruggen, waaronder het 924 m lange Savines viaduct. Deze projecten kostten meer dan de bouw van de dam zelf...

Bekijk de reportage van 4 april 1957 voor het nationale nieuwsprogramma: "Travaux sur la Durance" (Archief INA)

Bouw van de dam en de centrale

Gedurende 39 maanden, van maart 1957 tot de voltooiing in juni 1960, werd 30 miljoen ton materiaal verplaatst en vervoerd langs de sporen van de bouwplaats. Alleen al voor de bouw van de dam was 14 miljoen m³ grondwerk nodig (6 keer het volume van de Grote Piramide van Cheops). De dam is 600 meter breed en 650 meter dik aan de basis. Om deze enorme hoeveelheden gesteente te vervoeren, konden 35 uit de Verenigde Staten geïmporteerde "Euclid" opleggers 60 ton in hun kippers laden. Op één dag passeren tot 1.500 voertuigen van 300 pk om 20.000 m³ materiaal per dag te plaatsen dat wordt verdicht door 3 bandenwalsen van 35 tot 45 ton en 2 "schapenpootwalsen" van 18 ton. De machines vegen non-stop over de dijk van 2 uur 's ochtends tot 10 uur 's avonds. Een Euclid-bestuurder verdient ongeveer drie keer zoveel als een kantoormedewerker. Maar het is zwaar en gevaarlijk werk... Terwijl aan de oppervlakte schoppen, dumpers, tractoren en walsen rond en rond gaan, krijgt in het hart van de rots een gigantische ondergrondse kathedraal geleidelijk vorm om de fabriek te vormen.

Het graniet was van uitstekende kwaliteit, waardoor alle uitgravingen zonder enige ondersteuning konden worden uitgevoerd. Eind 1958 waren de drie parallel gebouwde grotten voor transformatoren, machines en voetkleppen beschikbaar voor fabrikanten van elektromechanische apparatuur.

De site kende enkele memorabele momenten. Op 14 juni 1957 werden de werkzaamheden verstoord door een overstroming van 1.700 m³/s (de hoogste bekende overstroming na die van mei 1856, die 1.800 m³/s had bereikt). Op dat moment was slechts één tijdelijke omleidingsgalerij in gebruik. De kofferdam die stroomopwaarts van de dijk was gebouwd om deze te beschermen, kwam onder water te staan, gelukkig zonder al te veel schade. Een andere delicate operatie was het transport van de 4 rotoren van de wisselstroomgenerator vanuit de werkplaatsen van de fabrikant. De 260 ton van elke rotor werd over de weg vervoerd op een dieplader.

Op 16 november 1959 werden de poorten van de dam gesloten om te beginnen met het vullen van het reservoir. 18 maanden later, op 18 mei 1961, was het meer voor het eerst vol. Toen het stuwmeer gevuld was, kwamen de dorpen Savines en Ubaye, gelegen onder heuvel 780, onder water te staan.

Er werd besloten om het dorp Savines opnieuw op te bouwen. Er ontstonden verhitte discussies over de vraag of het nieuwe dorp op de linkeroever of op de zonnigere rechteroever moest worden gebouwd. Er werd gekozen voor de linkeroever, die van het oorspronkelijke dorp, waardoor de 920 meter lange brug over beide oevers van het meer moest worden gebouwd. EDF financierde de heropbouw van de dorpsgebouwen en een nieuwe kerk, met haar resoluut moderne originaliteit, symboliseerde de heropleving van het dorp.

In Ubaye werd het dorp niet herbouwd, maar de begraafplaats werd verplaatst naar de rand van het meer. Door de opstuwing van de dam moesten bijna 1.500 mensen verhuizen...

Ontdek: "La mise en eau du barrage de Serre-Ponçon" - Regionaal verslag voor de nationale krant - 02/04/1960 (archieven INA)

De Algerijnse oorlog verhinderde de inhuldiging

De Serre-Ponçon dam werd nooit officieel ingehuldigd. Generaal de Gaulle zou de ceremonie voorzitten, maar de Algerijnse oorlog verstoorde de plannen. Het uitstel ging nooit door.

De wet van 1955 die leidde tot de bouw van de Serre-Ponçon dam gaf de ontwikkeling van de Durance drie missies: het opwekken van elektriciteit, het garanderen van de waterbehoefte voor irrigatie van de Beneden-Durance en het bestrijden van overstromingen. Terwijl EDF veel aandacht besteedt aan het vervullen van haar primaire publieke taak om elektriciteit te produceren uit schone, hernieuwbare energie, positioneert zij zich bij Serre-Ponçon als waterbeheerder voor meerdere doeleinden: elektriciteitsproductie, irrigatie, drinkwater- en industriële watervoorziening, visserij, toerisme, watersport en wildwatersport.

In deze context heeft EDF op 16 juni 2008 ingestemd om het openbare hydro-elektrische domein van Serre-Ponçon beschikbaar te stellen aan SMADESEP voor het beheer en de ontwikkeling van toerisme. Om deze territoriale ontwikkeling te ondersteunen, heeft de concessiehouder er ook mee ingestemd om een minimumniveau voor toerisme te handhaven tijdens het hoogzomerseizoen. Dit niveau, dat is vastgesteld op 5 meter onder het normale hydro-elektrische bedrijfsniveau, komt overeen met het niveau van het meer waaronder de meeste watersportactiviteiten ernstig worden benadeeld. Dit niveau, dat is opgenomen in de voorwaarden van de concessiehouder voor de werking van de waterkrachtcentrale, moet ten minste elk jaar van 1 juli tot 31 augustus worden gerespecteerd.

Serre-Ponçon: de eerste schakel in een waterkrachtketen van 250 km

De centrale van Serre-Ponçon produceert ongeveer 700 miljoen kWh per jaar, gelijk aan het verbruik van het departement Hautes Alpes. Met een vermogen van 380 MW (1/3 van een kernreactor) is het de krachtigste waterkrachtcentrale in de regio Provence-Alpes-Côte d'Azur en een van de krachtigste in Frankrijk.

Maar Serre-Ponçon is ook het reservoir van waaruit het EDF Durance-kanaal begint. Dit kanaal, een echte ruggengraat voor energie, vervoert het water dat is opgeslagen in het Serre-Ponçon reservoir over 250 km naar de Saint Chamas centrale aan de oevers van het Etang de Berre. Langs dit kanaal wordt het water achtereenvolgens door 15 waterkrachtcentrales getransporteerd. Stroomopwaarts van het meer van Serre-Ponçon zijn 8 waterkrachtcentrales gebouwd op de Durance en zijn zijrivieren. Samen met de centrales op de Verdon, een zijrivier van de Durance, bestaat de hydro-elektrische keten Durance - Verdon uit 32 centrales. Samen vormen ze een van de vijf grootste hydro-elektrische bronnen in Frankrijk (1/6e van de piekcapaciteit aan hydro-elektriciteit). Het complex Durance - Verdon heeft een productiepotentieel van 7 miljard kWh. Dit komt overeen met :

• 10% van de Franse waterkrachtproductie,
• 40 tot 60% van de elektriciteitsproductie van de regio Provence-Alpes-Côte d'Azur, wat van vitaal belang is voor de regio, die momenteel twee keer zoveel elektriciteit verbruikt als produceert.
• 15 tot 20% van het elektriciteitsverbruik van de regio Provence-Alpes-Côte d'Azur.

19 van de centrales van de Durance - Verdon keten worden op afstand en gelijktijdig per computer bestuurd vanuit het Joint Control Centre in Sainte-Tulle, vlakbij Manosque. Deze gecentraliseerde werking garandeert een gesynchroniseerde werking van 2000 MW vermogen, het equivalent van twee kernreactoren. In minder dan 10 minuten kan dit productiepotentieel worden gemobiliseerd, een onschatbare waarde om in realtime te reageren op schommelingen in het elektriciteitsverbruik of om storingen in het elektriciteitsnet op te vangen.